“Yazılım mı tasarlarız, yoksa yazılım mimarisini mi?” şeklinde yukarıdaki soruyu geliştirdiğimiz yazılımlar için de sorabiliriz. Hem yazılımın kendini, hem de yazılım mimarisini  tasarlamayı aynı kelime ile tanımladığımız için bu kavramlarda karışıyor. “Tasarım”…

“Software Design” ve “Software Architecture Design” iki farklı kavram aslında. Bu iki kavramın karıştırılıyor olması, mimari kavramların kaybolmasına neden oluyor ne yazık ki. Bundan dolayı “Tasarım”(Design) ve “Mimari”(Architecture) kavramlarının arasındaki sınırı çok iyi anlamamız gerekmekte. Tüm mimari yaklaşımlar aslında bir tasarımdır. Ama bu tasarım, “Yazılım Tasarımı”(Software Design) daki tasarım değil. Mimari olarak yaklaştığımız zaman, “tasarım” kavramı çok daha yukarıdan bakmamızı gerektiren bir kelime olarak karşımıza çıkıyor. Bir yazılım ya da sistemdeki bileşenlerin nasıl organize olduğu ve ilişkilendirildiği, o sisteme ya da yazılıma “Mimari” açıdan yaklaşımı gösterir. Bu bileşenlerin nasıl sınıflandırıldığı ve ayrıştığı ise “Tasarımı” olarak açıklanabilir. Biraz daha basite indirgememiz gerekirse, yazılım geliştirirken bileşenlerimizi  “sınıf”(class)’lara ayırmamız, bu “sınıf”lar arasında ilişkileri belirlememiz “tasarım” kavramının konusu. Ama bileşenlerimizin(component) nasıl ilişkilendirileceği de “mimari” kavramının konusu.

Açıkcası kendi geliştirdiğim yazılımlarda, bu iki kavramın ayrımını fark ediyor olmak geliştirme sürecini daha sağlıklı hale getiriyor.Bir yazılım geliştirmeden önce hepimizin yapmış olduğu bir tasarım mutlaka vardır. İşte bu tasarım süreci  mimari tasarıma denk geliyor aslında. Ve yazılım geliştirme sürecinde herkesinde bildiği gibi çok önemli bir yer kaplıyor. Bu süreçte dikkat edilmesi gereken bir çok önemli nokta var.Bunlardan bence en önemlilerini kendimce anlatmaya çalışacağım;

• Sınırlar: Tasarım sürecinde, geliştirmemiz gereken yazılımın ya da sistemin ihtiyaçları ve neden gerekli olduklarını kesinlikle unutmamak lazım. Ve ihtiyaçtan fazlasını düşünmememiz lazım. Açıkcası bunu sürekli yaşıyorum. İster istemez yazılımın olabildiğince geniş bir kapsamı olması, ya da “genişletilebilir” kalite özelliğinin hem tasarım hemde geliştirme sürecinde öne çıkması kötü tasarımlara yol açıyor. İş gereksinimleri dışında, tasarımı karmaşıklaştıracak etkenleri tasarıma sokmamak ve ihtiyaçlarımız doğrultusunda sınırlarımızı aşmamak lazım.
• Bileşenlerin Ayrılması: Tasarımı yaparken, bir birinden farklı tüm fonksiyonel özellikleri belli bileşenler olarak ayırmak tasarımın karmaşıklığını önleyecektir, ayrıca ihtiyaçların gerçekten karşılanabiliyor olmasının gözlemlenmesine ve bileşenlerin tek başlarına ne işe yaradıklarını da anlamaya yardımcı olacaktır.Literatürde “Separation of Concerns” olarak yer alan bu kavram, geliştirme sürecindeki tasarım kalıpları ile ne kadar önemli olduğunu zaten belli edecektir.  Dolayısıyla geliştirme sürecinde sonradan fark etmek yerine, başlangıçta bu yaklaşıma göre yapılacak tasarımlar faydalı olacaktır.
• Bileşim(Composition) ve Kalıtım(Inheritance): Bu iki kavramın çok iyi anlaşılıyor olması gerekmekte. Çünkü geliştirilecek sistemin ya da yazılımın bileşenleri üzerinde bu iki kavramın çok büyük etkisi olacaktır. İhtiyaca göre bu iki yaklaşım doğru çizilmelidir.”Kalıtım”(Inheritance) bileşenler üzerinde bağımlılığı artıracağından, hangi bileşenlerin bir birleri ile alakalı olacağı ilişkisinin çok iyi tanımlanması gerekmekte. Öte yandan “Bileşim”(Composition) bileşen kavramını daha netleştirecektir.
• Katmanlar(Layers): Geliştirilen sistem ya da yazılım da, bileşenler arasındaki ilişikileri görmek ve yönetmek adına sistemi ya da yazılımı katmanlara ayırmak tasarımı kolaylaştıracak ve temelini güçlendirecektir. Bu şekilde katmanlara ayırmak sistemdeki akışın yolunuda görmenize yardımcı olacaktır.

Mimari tasarımı yaparken bu tarz şeylere dikkat ediyor olmak, cidden bazı şeyleri çok daha net ortaya çıkarıyor ve sağlıklı bir geliştirme sürecinin ilk ışıklarını gösteriyor. En azından kendi tecrübelerime dayanarak bunu söyleyebilirim.Kendi tecrübelerim ve bilgilerim dahilinde “Mimari Tasarım” ve “Yazılım Tasarımı” arasındaki farkı anlatmaya çalıştım. Hatta biraz da “Mimari Tasarım”a daldım…Umarım faydalı olmuştur.İlerleyen zamanlarda bu konular hakkında daha çok yazıyor olacağım. Her türlü eleştiriniz ve düşüncenizi lütfen paylaşmaktan çekinmeyin. Bu kavramlar böyle böyle ortaya çıkıyor ve gelişiyor…Haydi görüşmek üzere…